Πίνακες - Εικόνες
Πίνακες
Τα ζωγραφικά έργα σε ύφασμα τεντωμένο σε τελάρο εμφανίστηκαν περί τα τέλη του 14ου αιώνα, σχεδόν ταυτοχρόνως με την διάδοση της χρήσης των ξηραινομένων ελαίων ως συνδετικό μέσο του χρωματικού στρώματος. Για τον λόγο αυτόν έχει επικρατήσει η ονομασία «ελαιογραφία», ενώ μπορεί να χρησιμοποιούνται και άλλα είδη συνδετικών (τέμπερες, ακρυλικά κ.λ.π.). Η ανακάλυψη και η ευρεία διάδοση της τεχνικής αποδίδεται στους Φλαμανδούς ζωγράφους Χούμπερτ και Γιαν Βαν Άυκ.
Ως αυτοτελής φορέας το ύφασμα άρχισε να χρησιμοποιείται, έναντι του ξύλου κατά την αναγέννηση, κυρίως από καλλιτέχνες που χρησιμοποιούσαν την τεχνική της ελαιογραφίας, καθώς θεωρούσαν ότι ταίριαζε περισσότερο σ΄ αυτήν την τεχνική, απ’ ότι το ξύλο. Σημαντικό ρόλο γι΄ αυτήν την μετάβαση διαδραμάτισαν, επίσης το μεγάλο κόστος κατασκευής των ξύλινων φορέων, η απαίτηση εξειδικευμένων τεχνιτών για την κατασκευή και την προετοιμασία τους, το βάρος τους και η δυσκολία μεταφοράς τους και οι περιορισμοί στο μέγεθος του έργου.
Ένα έργο ζωγραφικής με υφασμάτινο φορέα αποτελείται από τα εξής μέρη (φωτ.1):
1. Καμβάς – ύφασμα συνήθως λινό ή βαμβακερό (κυτταρίνη)
2. Κόλλα οργανικής φύσης (ζωϊκή κόλλα ή κόλλα αμύλου)
3. Στρώμα προετοιμασίας: ζωική κόλλα και ανόργανο αδρανές υλικό
4. Χρωματικά στρώματα: Λινέλαιο ή άλλο ξηραινόμενο έλαιο και χρωστικές
5. Ενίοται λαζούρα: χρωστικές και βερνίκι
6. Στρώμα βερνικιού: φυσική ή συνθετική ρητίνη οργανικής φύσης
7. Στρώμα επικαθήσεων: αιθάλη, σκόνη κ.α. (πλούσιο σε οργανικά συστατικά)
Έργα ζωγραφικής σε ξύλο
Το ξύλο αποτελεί ένα από τα παλαιότερα υποστηρίγματα για έργα φορητής ζωγραφικής, καθώς χρησιμοποιείται ήδη από την αρχαία Ελλάδα. Λόγω του φθαρτού των υλικών, όμως, δεν διασώθηκαν, από την εποχή παρά ελάχιστα πρωτότυπα έργα σε ξύλο. Τα παλαιότερα σωζόμενα δείγματα αποτελούν οι ξύλινοι γραπτοί πίνακες του 6ου π.Χ. αιώνα που βρέθηκαν στο σπήλαιο των Πιτσών, στην Κορινθία.
Χαρακτηριστικά δείγματα ζωγραφικής σε ξύλο αποτελούν τα νεκρικά πορτραίτα του Φαγιούμ της Αιγύπτου (1ος π.Χ. έως 3ος μ.Χ. αι. περίπου). Λόγω του κλίματος της περιοχής έχει διασωθεί μεγάλος αριθμός από αυτά και σε καλή κατάσταση.
Το ξύλο χρησιμοποιήθηκε ευρέως ως υποστήριγμα τόσο στην ανατολική (βυζαντινά – μεταβυζαντινά χρόνια) όσο και στην δυτική Ευρώπη, όπου από τα τέλη του 14ου αιώνα, αντικαταστάθηκε σταδιακώς από το ύφασμα, χωρίς ποτέ η χρήση του να καταργηθεί πλήρως.
Ένα έργο ζωγραφικής ξύλο αποτελείται από τα εξής μέρη (φωτ. 2):
- Ξύλο: Σταθερό και ανθεκτικό υποστήριγμα. Καθορίζει το μέγεθος και του σχήμα του έργου
- Ύφασμα: Ανθεκτικό και εύκαμπτο υπόστρωμα. Καλύτερη πρόσφυση της προετοιμασίας. Απορρόφηση των κινήσεων του ξύλου
- Προετοιμασία: Ανθρακικό ασβέστιο (CaCo3)και ζωική κόλλα. Επιφάνεια κατάλληλη για ζωγραφική. 4-6 στρώματα
- Χρωματικό στρώμα: Φορέας και έγχρωμες ουσίες
- Βερνίκι: Φυσικές ρητίνες. Προστασία
Σε πολλές περιπτώσεις, ανάμεσα στο ξύλο και στην προετοιμασία παρεμβάλλεται ύφασμα.