Χαρτί

Υγρασία / θερμοκρασία

Το χαρτί, ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο υλικό, το φθείρουν κυρίως η υγρασία και η υψηλή θερμοκρασία, η βιολογική προσβολή, το φως ακόμα και ο ίδιος ο άνθρωπος. Η υγρασία μπορεί να προκαλέσει δυσχρωμίες και οξείδωση του έργου. Επίσης, ενθαρρύνει τη βιολογική προσβολή με την ανάπτυξη μυκήτων και μικροοργανισμών. Η ηλιακή ακτινοβολία ή ο έντονος φωτισμός που περιέχει υπεριώδη ακτινοβολία προκαλεί φωτοχημική οξείδωση στο χάρτινο υπόστρωμα αλλοιώνοντας επίσης και το ζωγραφικό μέσο. Ο άνθρωπος συμβάλει στη φθορά του με ακατάλληλους χειρισμούς ή επεμβάσεις.

Φωτό: 1-3

Φωτισμός / uv ακτινοβολία

Φωτοχημική οξείδωση
Γενικά, τα υλικά φυτικής προέλευσης περιέχουν φωτοευαίσθητα συστατικά, όπως η λιγνίνη και οι ημικυτταρίνες. Τα συστατικά του χαρτιού είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας. Η φωτοαπεικοδόμιση μπορεί να λάβει χώρα απουσία ή παρουσία οξυγόνου. Στην τελευταία περίπτωση, το φαινόμενο περιγράφεται πιο συγκεκριμένα ως φωτοοξείδωση. Το φαινόμενο οδηγεί στη δημιουργία έγχρωμων ομάδων, οι οποίες προκαλούν κατά κύριο λόγο κιτρίνισμα του χαρτιού. Περαιτέρω, η έκθεση του χαρτιού στο φως μπορεί να έχει και άλλα αποτελέσματα, όπως ξεθώριασμα, λεύκανση, κ.α.

Φωτό: 4

Βιολογική προσβολή

Φωτό: 5-7

Ανθρώπινος παράγοντας

Φωτό: 8-9

Ενδογενείς παράγοντες

Φωτό: 10-11


  • Verboom Adriaen Τοπίο με καλύβες πινέλο με πενάκι σε χαρτί, οπίσθια πλευρά του έργου Π.926

    Κηλίδες υγρασίας Η επίδραση της υγρασίας στα χάρτινα υποστρώματα μπορεί εκτός από μεταβολές στο σχήμα (κυματισμός, διαστασιολογικές μεταβολές, κλπ.) να οδηγήσει και στον σχηματισμό κηλίδων. Οι κηλίδες αυτές διαμορφώνονται εξαιτίας της μετακίνησης έγχρωμων υδατοδιαλυτών συστατικών που είτε περιέχονται στο χαρτί από κατασκευής του είτε δημιουργήθηκαν κατά τη γήρανσή του. Επιπλέον, μπορούν να μετακινηθούν επιφανειακές επικαθίσεις και ρύποι.

  • Κ. Μαλέας Τοπίο με πηγή Π.3420

    Ολική οξείδωση Κατά την μακροσκοπική εκτίμηση της κατάστασης διατήρησης και των φθορών που φέρει το χάρτινο υπόστρωμα ενός έργου τέχνης, συχνά αναφερόμαστε με όρους «περιγραφικούς», οι οποίο δεν αφορούν ακριβώς στα χημικά φαινόμενα που έχουν λάβει χώρα και μπορούν να προσδιοριστούν με φυσικοχημικές μεθόδους. Έτσι, όταν μιλάμε για ολική οξείδωση ενός χάρτινου υποστρώματος αναφερόμαστε στη συνολική υποβάθμιση του χαρτιού τόσο ως αλλοίωση του χρώματος - κιτρίνισμα σε ολόκληρη την έκταση όσο και ως μείωση των μηχανικών του αντοχών (ευθραυστότητα, ψαθυρότητα, κ.λπ.).

  • Ernst Ziller, Σχέδιο εξωραϊσμού του Λυκαβηττού, Π. 391
  • Μύκητες και μικροοργανισμοί Παρ’ όλο που η εμφάνιση μυκήτων και βακτηρίων οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, σημαντικότερος παραμένει το επίπεδο της σχετικής υγρασίας του χώρου αποθήκευσης ή έκθεσης. Έτσι, σε υψηλά επίπεδα σχετικής υγρασίας, πχ. μεγαλύτερα από 60%, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να αναπτυχθούν διάφορα είδη μυκήτων, τα οποία μέσα από την ενζυματική τους δράση παράγουν διαφορετικής φύσης και εμφάνισης προϊόντα και προσβάλλουν το χαρτί σε διαφορετική έκταση. Πάντως, στις περισσότερες περιπτώσεις ακόμα κι όταν η δράση τους κατασταλεί, η αισθητική υποβάθμιση του χαρτιού είναι μη αντιστρεπτή.

  • Ernst Ziller Σχέδιο διακοσμητικό γυναικός Π. 307

    Έντομα Από τα δεκάδες είδη εντόμων που προσβάλλουν τα οργανικά υλικά, τα έντομα που συχνότερα προκαλούν οπές, απώλειες και λεκέδες στο χαρτί είναι το ασημένιο ψαράκι, το σαράκι, η κατσαρίδα και η ψείρα. Η προσβολή του χάρτινου υποστρώματος μπορεί να προκύψει από έντομα ή τα αυγά των εντόμων που μεταφέρονται από τον αέρα ή και τον άνθρωπο, και από την επαφή με άλλα ήδη προσβεβλημένα υλικά, πχ. ξύλα. Η ανάπτυξή τους ευνοείται σε υγρό, σκοτεινό και θερμό περιβάλλον.

  • Τρωκτικά Τα ποντίκια συχνά προκαλούν απώλειες μεγάλων τμημάτων του χαρτιού, καθώς, μάλιστα, το χαρτί αποτελεί υλικό κατάλληλο για τις φωλιές τους. Πάντως, η απώλεια που έχει προκληθεί είναι εύκολα αναγνωρίσιμη από το «δαντελωτό» τελείωμα που αφήνουν τα δόντια των ποντικιών.

  • Κ. Μαλέας Τοπίο κάρβουνο / κιμωλία Π.7557

    Σχισίματα / οπές Το χαρτί είναι υλικό ιδιαίτερα ευαίσθητο σε μηχανικές καταπονήσεις. Ακόμα και τα πιο ανθεκτικά χαρτιά μπορούν εύκολα να σχισθούν ή να παρουσιάσουν οπές από την κακή μεταχείριση.

  • Κ. Μαλέας Τοπίο κάρβουνο / κιμωλία, οπίσθια όψη, Π.7557

    Καταστροφικές επεμβάσεις Παλαιότερες επεμβάσεις συντήρησης ή επικόλληση ακατάλληλων υλικών, όπως οι κολλητικές ταινίες τύπου σελοτέιπ, είχαν περισσότερο ή λιγότερο καταστροφικές επιδράσεις σε ζωγραφικά έργα σε χάρτινο υπόστρωμα. Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις τα αποτελέσματα των επεμβάσεων αυτών είναι μη αναστρέψιμα, επηρεάζοντας μόνιμα το αισθητικό αποτέλεσμα.

  • Ernst Ziller Οικία Ι. Πεσμαζόγλου Ζ.88

    Ποιότητα υλικών Το πέρασμα από το χειροποίητο στο βιομηχανικό χαρτί συνοδεύτηκε από μία γενική υποβάθμιση στην ποιότητα, με την εισαγωγή της λιγνίνης στη βασική σύσταση. Επιπλέον, υλικά που χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς, όπως πχ. το κολωφώνιο για το εσωτερικό κολλάρισμα, αποδείχθηκαν λανθασμένες επιλογές, οι οποίες επιταχύνουν κατά πολύ τη διαδικασία φυσικής γήρανσης του χαρτιού.

  • Pietro Aquila, Ο εκατόνταρχος της Καπερναούμ, Π.315

    Τεχνική Σε ορισμένες περιπτώσεις η τεχνική της ζωγραφικής ή της σχεδίασης έχει εισάγει συστατικά, τα οποία προκαλούν την αλλοίωση του χάρτινου υποστρώματος κατά τη φυσική γήρανση του έργου. Τέτοια, πχ. είναι τα μεταλλογαλλικά μελάνια που έχουν χρησιμοποιηθεί για σχέδια. Η αντίδραση που λαμβάνει χώρα για τη σταθεροποίησή τους έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία θειικού οξέος, το οποίο μακροπρόθεσμα προκαλεί έντονη κατά τόπους φθορά στο χαρτί. Περαιτέρω, αντικείμενο μελέτης αποτελεί η επίδραση που έχουν τα ξηραινόμενα έλαια στο χαρτί, ειδικότερα στις περιπτώσεις που δεν παρεμβάλλεται στρώμα προετοιμασίας μεταξύ του υποστρώματος και της ζωγραφικής.

  • Pietro Aquila, Ο εκατόνταρχος της Καπερναούμ, Π.315

    Τεχνική Σε ορισμένες περιπτώσεις η τεχνική της ζωγραφικής ή της σχεδίασης έχει εισάγει συστατικά, τα οποία προκαλούν την αλλοίωση του χάρτινου υποστρώματος κατά τη φυσική γήρανση του έργου. Τέτοια, πχ. είναι τα μεταλλογαλλικά μελάνια που έχουν χρησιμοποιηθεί για σχέδια. Η αντίδραση που λαμβάνει χώρα για τη σταθεροποίησή τους έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία θειικού οξέος, το οποίο μακροπρόθεσμα προκαλεί έντονη κατά τόπους φθορά στο χαρτί. Περαιτέρω, αντικείμενο μελέτης αποτελεί η επίδραση που έχουν τα ξηραινόμενα έλαια στο χαρτί, ειδικότερα στις περιπτώσεις που δεν παρεμβάλλεται στρώμα προετοιμασίας μεταξύ του υποστρώματος και της ζωγραφικής.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΑΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟΝ ΚΟΜΒΟ

ΠΡΟΤΕΙΝΕΤΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΣΥΣΚΕΥΗΣ ΥΨΗΛΟΤΕΡΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ